Hoogleraar Yael de Haan: “Er liggen nog veel kansen voor de lokale journalistiek”

HAARLEMMERMEER Welke rol speelt lokale journalistiek nog? Yael de Haan (47) heeft daar als bijzonder hoogleraar Lokale Publieke Omroepen een duidelijk antwoord op: “Mensen willen gewoon heel graag over hun woon- en leefomgeving geïnformeerd worden.”

Een krant die honderd jaar bestaat? Dat moet natuurlijk gevierd worden’. De Haan reageert enthousiast op het verzoek om haar voor de jubileumuitgave van HCnieuws te mogen interviewen. De Amsterdamse doet als lector Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie aan de Hogeschool Utrecht al jaren onderzoek naar lokale journalistiek. Een greep uit andere onderwerpen van de onderzoeken die zij als hoofd van haar onderzoeksgroep begeleidt, zijn nieuwsmijding, de rol van kunstmatige intelligentie (AI) in de journalistiek en nieuwsgebruik onder migranten. Maar sinds haar aanstelling als bijzonder hoogleraar eind 2022, is lokale journalistiek een van haar grootste aandachtspunten. 

NIEUWSWOESTIJN

“‘Nieuwswoestijnen’, daar kunnen we in Nederland niet van spreken”. De Haan begint positief als ik haar vraag hoe de lokale journalistiek er in ons land op dit moment eigenlijk voorstaat. Ze maakt de vergelijking met Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. “Daar zijn veel zorgen om lokale journalistiek. Het woord ‘nieuwswoestijn’ of ‘blind spot’ wordt vaak genoemd: op sommige plekken is weinig tot geen journalistiek.”

“Hierdoor worden mensen in theorie niet geïnformeerd over de plek waar ze wonen. Ook mist er daardoor een ‘waakhond’ die de plaatselijke overheid in de gaten houdt. Dit komt doordat de journalistiek in die landen vaak een commercieel model heeft. In Nederland zit er wel verschil tussen provincies, maar veel gemeenten hebben een lokale huis-aan-huiskrant, regionale dagbladen en lokale en regionale omroepen.”

NIEUWE CONCURRENTEN

Volgens de hoogleraar komt uit onderzoeken zelfs naar voren dat Nederlanders het gevoel hebben dat er juist heel veel lokale journalistiek is. “Alleen wat iemand onder journalistiek verstaat, is veranderd. Er zijn nieuwe spelers op de informatiemarkt gekomen, zoals gemeentebladen en Facebookgroepen. Ook zijn er steeds meer lokale nieuwssites, die niet vanuit een journalistiek medium zijn opgericht, maar door particulieren. Dit worden ook wel ‘hyperlocals’ genoemd. Er komen dus steeds meer concurrenten bij, terwijl het aantal huis-aan-huiskranten door een gebrek aan financiering is gedaald.” 

ZORGEN

De Haan uit haar zorgen over deze nieuwe spelers. “Het verschil tussen een onafhankelijk huis-aan-huiskrant en een blad dat de gemeente met een bepaald belang uitgeeft, wordt niet altijd gezien. Ook bij de ‘hyperlocals’ is het de vraag of er geen bedrijfsmodel achter zit. Dat het steeds lastiger wordt om onafhankelijke journalistiek en niet-onafhankelijke informatie van elkaar te onderscheiden, vind ik geen goede ontwikkeling.”

BINDING MET LEZERS

Op de vraag hoe je als huis-aan-huisblad blijft opvallen tussen al deze nieuwe concurrenten heeft De Haan een duidelijk antwoord: “Het heruitvinden van de lokale krant.” Ze legt uit wat ze bedoelt: “Vijftig tot honderd jaar geleden werd alles op één plek gedaan: daar werkte en woonde je en bracht je je vrije tijd door. Met die plek had je een binding. 

Tegenwoordig voelen we ons nog steeds verbonden met de plek waar we wonen, maar we hebben ook vaker een bepaalde levensstijl die verder rijkt dan onze eigen woonplek. Daardoor voelen we een binding met meerdere plekken. Zo ontstaan er verschillende nieuwsbehoeften binnen een gemeenschap. Het is goed om jezelf als krant altijd af te vragen: wat bindt onze lezers naast hun geografische overeenkomst?”

KANS VOOR JOURNALISTIEK

Twee nieuwsbehoeften die uit haar publieksonderzoek kwamen, zijn de ‘vertrouwde en de betrouwbare buurman’. Ze legt uit: “Mensen willen niet alleen weten wat er speelt, maar ook waarom en hoe erover wordt gepraat in hun gemeenschap. Die ‘vertrouwde’ reacties halen ze nu vaak van Facebook, maar ze weten dat dit niet altijd ‘betrouwbaar’ is. Daar ligt een kans voor de lokale journalistiek. Wat sociale media niet kunnen, kan een journalist wel: een onafhankelijk debatleider zijn in online discussies. De meningen van mensen op een rijtje zetten en er een onafhankelijk, betrouwbaar stuk over schrijven.”

TOEKOMST LOKALE JOURNALISTIEK

De hoogleraar is dan ook duidelijk als haar wordt gevraagd of ze zich soms zorgen maakt over de toekomst van de lokale journalistiek: “Nee. Mensen willen gewoon heel graag over hun eigen woon- en leefomgeving geïnformeerd worden, blijkt uit verschillende onderzoeken. De kracht van lokale journalisten is dat zij weten wat er in de gemeenschap speelt. Daarin onderscheiden ze zich van de landelijke media.” 

UNIEK VERHAAL

De Haan bladert op mijn verzoek nog even HCnieuws door. Ze stopt bij een verslag van een raadsvergadering door correspondent Joost Verhagen. “Dit is een voorbeeld van een uniek verhaal. Hij is daar geweest, het is anders dan wat je in het landelijke nieuws leest. Datzelfde geldt voor Rondje Ringvaart. Dat is een persoonlijk verhaal, mensen kennen elkaar. Dat werkt ook goed.” Bij een nieuwsbericht over Schiphol zegt De Haan: “Dit pakken landelijke kranten ook op. De vraag is welk verhaal je dan maakt over Schiphol om je te onderscheiden.”

INITIATIEVEN VANUIT OVERHEID

De hoogleraar erkent dat het verdienmodel van huis-aan-huisbladen de kwaliteit ervan soms in de weg zit. “Er zijn steeds meer advertenties nodig om te blijven bestaan. Daardoor is er minder ruimte voor journalistieke inhoud. Daarnaast zijn er weinig lokale, onafhankelijke titels die echt verdiepende journalistieke verhalen brengen.” Ook dat kan volgens De Haan te wijten zijn aan gebrek aan tijd en geld. “Maar de overheid heeft sinds kort een aantal initiatieven om de kwaliteit van privaat lokale media te verbeteren. Daar was tot nu toe weinig aandacht voor. Ze investeren bijvoorbeeld via het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (waar De Haan bestuurslid is, red.) in de professionalisering van private lokale journalistiek.”

KRACHT VAN LOKAAL

De hoogleraar sluit haar verhaal af door nog een keer te benadrukken wat de kracht van lokaal nieuws is. “Naast dat lokale journalistiek een informatiefunctie heeft en dient als waakhond van de lokale politiek, heeft het nog een belangrijke rol: het vergroten van het gemeenschapsgevoel”, benadrukt ze. “Mensen zijn door lokaal nieuws op de hoogte van wat er speelt in hun gemeenschap, wat voor meer betrokkenheid kan zorgen. Je bent als krant geen sociaal werker, maar je kunt daar wel een hele belangrijke rol in spelen. En dat is juist in deze complexe, individuele wereld ontzettend belangrijk.”